دانستيم ناقصترين عبادت آنست كه برای برخورداری است .
پس نمی‏توان گفت كه كمال انسان در برخورداری بيشتر انسان از غير خود
است .
نظريات ديگری غير از اين هست كه بعضی روحانی است و برخی مادی .
نظريات مادی آخر كار برمی‏گردد به همان نظريه برخورداری . اما نظريات‏
روحانی :

2 - نظريه عرفا

اولين و شايد مهمترين اين نظريات كه شايسته است در اطرافش بحث شود
نظريه عرفا است . اساسا مبحث " انسان كامل " را تحت همين عنوان عرفا
مطرح كرده‏اند و شايد بتوان گفت بطور قطع عرفا اين نظر را از اديان‏
گرفته‏اند ، از مسئله انسان اول كه در اديان هست ( مسئله آدم ) و بطور
كلی از مسئله " نبی " و " ولی " و انسان كامل آخر الزمان ( مهدی‏
موعود ) كه در همه اديان هست ، الهام گرفته‏اند . ما سينيون معروف كتابی‏
دارد تحت عنوان " انسان كامل در اسلام " كه عبدالرحمن بدوی آنرا به‏
عربی ترجمه كرده است ( 1 ) .
ماسينيون در آن كتاب می‏گويد : فرضيه انسان كامل ميراث هلنی نيست‏
يعنی ميراث يونانی نيست . فلسفه يونان درباره انسان كامل حرفی ندارد و
بحثی نكرده است .
در جهان اسلام بحث انسان كامل را عرفا مطرح كرده‏اند و مخصوصا

پاورقی :
1 - ترجمه اين كتاب به فارسی از اصل فرانسه آن از نظر اثر علمی كار
مفيدی خواهد بود .