نظر جرجی زيدان
جرجی زيدان يكی از كسانی است كه معتقد است ابتكار از فضل بن سهل بود ، ولی همچنين معتقد است كه فضل بن سهل شيعی بود و روی اعتقاد به حضرت رضا چنين كاری را كرد . ولی اين حرف هم حرف صحيح و درستی نيست [ زيرا ] با تواريخ تطبيق نمیكند . اگر فضل بن سهل آنچنان صميمی میبود و واقعا میخواست تشيع را بر تسنن پيروزی بدهد عكس العمل حضرت رضا در مقابل ولايتعهد اينجور نبود كه بود ، و بلكه در روايات شيعه و در تواريخ شيعه زياد آمده است كه حضرت رضا بافضل بن سهل سخت مخالف بود و بلكه بيشتر از آن كه با مأمون مخالف بود با فضل بن سهل مخالف بود و فضل بن سهل را يك خطر به شمار میآورد و گاهی به مأمون هم میگفت كه از اين بترس ، اين و برادرش بسيار خطرناكند ، و نيز دارد كه فضل بن سهل نيز عليه حضرت رضا خيلی سعايت میكرد . پس تا اينجا ما دو احتمال ذكر كرديم : يكی اينكه ابتكار از مأمون بود و مأمون صميميت داشت به خاطر آن نذر و عهدی كه كرده بود ، حال يا بعدها منحرف شد ، كه شيخ صدوق و ديگران اين نظر را قبول كردهاند ، و يا به صميميت خودش تا آخر باقی ماند ، كه بعضی از مستشرقين اينطور عقيده دارند . دوم اينكه اصلا ابتكار از مأمون نبود ، ابتكار از فضل بن سهل بود ، كه برخی گفتهاند فضل شيعی و